HÜSEYİN DELİASLAN
  DİL VE ANLATIM
 

DİLİN ÖNEMİ VE  ÖZELLİKLERİ

       İnsanları diğer canlılardan ayıran  duygu , düşünce ve isteklerimizi anlatmayı sağlayan bir iletişim aracıdır . Dil gelişmiş bir sistemdir ,  canlıdır . İnsanları birleştiren güçlü bir bağdır . Kendine özgü kuralları vardır . Yaşamı öğrenmek dili öğrenmekle gerçekleşir . İnsanlar birbirleriyle iletişim kurmak zorundadır . Bunu sağlayan en etkili iletişim aracı  dildir . Bu özelliğinden dolayı dil , toplumsal bir kurumdur .

DİLİN KÜLTÜR İLE İLİŞKİSİ

        Dil ,  her yönü ile  bir ulusun kültürünün aynasıdır . İnsan ve uygarlığın en önemli aracı dildir .

       Toplumun özellikleri , yaşayışı  , gelenek ve görenekleri  ,  inançları  yaşam felsefesi  o  toplumun diline yansır . Bir toplumun belli bir döneme ait metinleri incelemek   o   toplumun  o  dönemdeki  kültürü  hakkında bilgi verir . Bir  toplumun dili incelendiğinde  toplum hakkında birçok bilgi öğrenilir . 

NOKTALAMA İŞARETLERİ

1)Nokta :

       

a)Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonuna nokta konur .

ÖRNEK :

* Bu gün hava bulutlu .

* Arkadaşım hafta sonu sinama ya  gitti .

 

b)Sözcüklerin kısaltılmasında nokta kullanılır .

ÖRNEK :

*Dr. Ali Bey ameliyata girmiş .

*Yzb. Osman Yüksel vefat etmiş .

 

c)Sıra belirten –ıncı  , -inci  eklerinin yerine kullanılır.

ÖRNEK :

*Sınıfta 1. oldum .

*6. kata taşındılar .

 

d)Saat ve dakikaların yazımında kullanılır .

ÖRNEK :

*08.05’te ders başlayacak  .

*11.50’de ders bitecek  .                                                                           

e)Gün , ay , yıl  birbirinden ayırmak için nokta kullanılır .

ÖRNEK :

*10.08.1990  Cuma günü dünyaya geldim .

 

2)Virgül:

 

a)Eş görevli sözcük ve sözcükler grupları arasına virgül kullanılır .

ÖRNEK :

*Pazardan elma , portakal ,limon aldım .

 

b)Anlamca karışan ögelerin arasına virgül kullanılır.

ÖRNEK :

*Yaşlı  , kadının yanına yaklaştı.

*Yaşlı , adamın nereye gittiğini sordu.

 

c)Seslendirme bildiren cümlelerden sonra kullanılır .

ÖRNEK :

*Sevgili Arkadaşım  ,

*Arkadaşlar lütfen konuşmayınız ,

 

d)Sıralı  cümlelerin arasına virgül konulur.

ÖRNEK :

*Sabah kalktım  , kahvaltı yaptım ,okula gittim .

3) Noktalı Virgül

Cümlelerin herhangi birisinin içinde virgül bulunan  sıralı bulunan  sıralı cümleler arasında kullanılır .

ÖRNEK :

*Öğretmen, not defterini çıkardı; sözlü  yapacak  öğrenci aradı.

 

b)Cümle içinde yer alan ama, fakat ,çünkü  gibi bağlaçlardan önce kullanabilir.

ÖRNEK :

*Size gelirim ; ama  dediğini yapmam.

4) İki Nokta :

a)Kendisinden sonra  örnek verilecek   yada açıklama yapılacak  cümlelerin sonuna iki nokta konur .

 

ÖRNEK :

*Sözcüklerin yapıları üç gurupta incelenir : basit  , türemiş  ,  bileşik .

 

b)Konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra iki nokta kullanılır .

ÖRNEK :

*Hüseyin : Merhaba

Can   :  Merhaba

Hüseyin : Benim adım Hüseyin.

Can : Benim adım da  Can.

 

5) Üç Nokta :

a)Tamamlanmamış cümlelerin sonuna üç nokta konur.

ÖRNEK :

*…

Gönlünü yararak bütün bütüne

Benzedin yaban gülüne

 

b) Söylenmek istenmeyen sözlerin yerine üç nokta kullanılır .

ÖRNEK :

Baban evde  mi ?

 

5) Soru İşareti :

a)Soru bildiren cümle ve cümlelerin sonlarına konur .

ÖRNEK :

Bu gün bize gelecek   misiniz  ?

 

b)Bilinmeyen : yer tarih  vb . yerlerine  kullanılır .

ÖRNEK :

*Nasrettin Hoca (?)(1284)

6) Ünlem İşareti  :

a)Sevinç , korku , üzüntü , heyecan gibi   duyguları anlatan cümle yada sözlerin sonlarına konur .

ÖRNEK :

*Eyvah ! Babam geldi .

 

b)Seslenmelerde ve uyarı bildiren sözlerden sonra ünlem işareti konur .

ÖRNEK  :

*Ey yüceler yücesi!

 

c)Bir söze alay  yada küçümseme anlamı vermek için ayraç içinde kullanılır .

ÖRNEK :

* Çocuk çok zeki (!) olduğunu gösterdi .

 

7)Tırnak İşareti :

a)Alıntılar tırnak işareti içinde gösterilir .

ÖRNEK  :

*Kardeşim “Bilgisayar mühendisi olacağım”. dedi .

 

b)Kitap, dergi, konu başlıkları tırnak işareti içerisinde gösterilir .  

ÖRNEK :

“Çılgın Türkler” adlı kitabı okudunuz   mu ?

 

c)Özellikle vurgulanmak istenen sözler tırnak içinde yazılır .

ÖRNEK :

*Müdürümüz “beni” istemiş.

 

8) Kesme İşareti :

a)Özel adlara gelen çekim eklerini  ayırmak için kullanılır.

ÖRNEK :

*Ziya Bey’in kızı sınavda 1. olmuş.

b)Kısaltmaya gelen ekleri ayırmak  için kullanılır .

ÖRNEK:

*MEB’in , DSİ’ye  ,TBMM’nin.                                                              

 

9Ayraç :

a)Cümlenin yapısı ile ilgili olmayan açıklamalarda kullanılır.

ÖRNEK :

*Yarın erkekler (07.00)gidecek.

 

b)Tiyatro eserlerinde kişiler yada  dekorla ilgili açılamalarda kullanılır.

ÖRNEK :

*Ayşe (Gülümseyerek) içeri girdi.

 

TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

Tarihin en eski dönemlerinden var olan millettir . Bu yüzden dilimiz ,  hen yazma hem de konuşma dili olarak gelişmiştir. Türkçe dünyada en çok kullanılan bir dildir .Türk ulusu bu gün dünyanın çeşitli yerlerinde varlığını sürdürmektedir . Bu nedenle çok gelişmiş bir alanda Tükçe konuşulmaktadır .Molistan  , Çin , Rusya , Kazakistan ,Tercekistan ,Kırgızıstan , Özbekistan  vb. ülkelerde Türkçe konuşulmaktadır.

                     DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI

Dil bilimcileri Morfolojik (Kelime bilgisi ) ve tarihsel olarak sınıflandırılmıştır .

1)Morfolojik Sınıflandırma :

Bu sınıflandırmada dil bilgisi konusunda benzerlik  gösteren diller gruplandırılmış . Dillerin yapısal özellikleri göz önünde  bulundurulmuştur .Buna göre:

 

a)Tek Heceli Diller :

Bu dillerde sözcük ek almaz . Değişikliğe uğramaz. Örneğin : Çince , Vietnam  gibi diller.

 

b)Bağlantılı Diller :

Kök ve ekin birbiriyle bileşik  bağlantı kurduğu dillerdir.Örneğin:Türkçe

 

c)Bükümlü Diller :

Kök değişiklikleriyle yada köke getirilen çok işlevli eklerle oluşur .Örneğin:

Sami  dil grubu

 d)Çok Bükümlü  Diller  :

Temel bir sözcüğe ekler getirilerek  oluşturulan dil grubudur. Örneğin :Eski mo dilleridir .                                                                                

2Tarihsel   Sınıflandırma :

Bu sınıflandırmada dillerin kökenleri , tarihsel durumları önemlidir .Aynı kökenlerden ve aynı kaynaklardan oluşmaktadır.Bunlar şu şekilde sıralanır:

a)Avrupa Dilleri :

Hintce , Latince  eski dillerin yanında Fransızca , Afkanca ,Bulgarca , Sırpca ,İngilizce , Almanca , İsviçre.

b) Hami – Sami Diller :

Arapça , Eski Mısır, Habetce , Libya , Akaçya.

c) Orta Altay Dilleri :

 Türkçe , Moğolca , Turguz , Korece , Mancuca .

d)Güney Doğu Asya Dilleri:

Çince , Tibetce , Birmanca  , Vietnam .

e) Okyanusya Avusturalya Dilleri:

Entonezya , Malezya , Malgas , Havayi , Avusturalya .

        Türkçe morfolojik açıdan bağlantılı diller grubuna girer .Tarihsel kaynak açısından Ural Altay grubuna girer.

TÜKÇENİN TARİHSEL GELİŞİMİ

                        Altayca

                        En eski Türkçe çağı.

                        İlk Türkçe çağı.

                        Eski Türkçe çağı .   6. – 8. Yüzyılında

                        Orta Türkçe çağı .   11. – 15. Yüzyılında

                        Yeni Türkçe çağı .   16. – 20. Yüzyılında

                        Modern Türkçe çağı .  

 

TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER

                        Göktürk  Alfabesi :

4.Yüzyıldan 16. Yüzyıla kadar kullanılan alfabedir . 38  harften oluşur.31 ünsüz , 4’ü ünlü , 3’ü birleşiktir.

                        Uygur Alfabesi:

9.Yüzyıldan 16.Yüzyıla kader kullanılmıştır .18 harften oluşmuştur.

3ünlü 15’i ünsüzdür.

 

                        Arap Alfabesi :

Türkler islamiyeti kabul ettikten sonra kullanmışlardır.11.Yüzyıl ile 20. Yüzyıl arasında kullanılmıştır . 23 harfle uygulamaya başlamıştır.4 harf sonradan eklenmiştir . Sağdan sola okunur ve yazılır .                

   Latin Alfabesi :

3Kasım 1928 ‘de kabul edilmiştir . 29 harftir .  8’i ünlü 21’de ünsüzdür.

                                     SES BİLGİSİ

 

     1)   Ses  Nedir    ?

      Yalın bir tanımla kulağın duyabileceği titreşimlere ses denir .  Gırtlakta olan ses tellerinin ciğerden gelen hava ile titreşmesi sonucunda ses çıkar .

Hayvanlarda bulunan ses telleri tek özellik (Kalın ) yada (İnce ) taşıdığından kendi cinslerine özgü sesler çıkarılırlar .

ÖRNEK :

Köpeğin havlaması .

Kedinin miyavlaması.

 

     İnsanlarda bulunan ses telleri tamamen farklıdır . Farklı sesler çıkaran insanoğlu  bu sesleri biçimlendirerek  onları anlamlı kılma gücünü taşımaktadır.

Ses dili oluşturan en küçük öyesidir . Seslerin genellikle tek başlarına anlamları yoktur .  Ancak bir araya gelerek  sözcük denilen birimleri oluştururlar .

ÖRNEK :

Melih  :  M-e-l-i-h   Tek  başına anlamı yoktur .

 

ÖRNEK :

A                   Ses

Ali                Kelime

Ali   geldi .           Cümle

 

2 )Ses Harf İlişkisi

      Yazı yoluyla anlaşmak için seslendirecek   gösteren işaretlere HARF denir .

Bir  dilde kullanılan harflerin bütününün sırasıyla gösteren dizeye de ALFABE denir . Türkiye Türkçesinde kullandığımız harflerden 8’i ünlü , 21 ünsüdür .

A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z  ‘ dir.

3 ) Seslerin  Meydana  Gelişi   

      Akciğerden gelen hava gırtlakta bulunun ses tellerini titreştirerek sesin oluşmasını sağlar . Daha sonra  küçük dil  , damak , diş , dudaklar yardımı ile çıkan seslere biçim denir.

SELERİN SINIFLANDIRILMASI

        Ses yolundan geçerken hiçbir engele takılmadan çıkan sese ünlü (vokal) denir.

       Ses yolunda bir engele takıldığında tek başına çıkamayan ancak bir ünlünün yardımı ile çıkabilen seslere ünsüz (konsanat ) denir .

Ünlüler  ve  Özellikleri  :

A   E  I  İ  O  Ö  U  Ü

       Ünlüler söyleniş özelliklerine göre 3’e  ayrılır.

1) Dile Göre Ünlüler:

      a) Kalın Ünlüler :

Dilin içeri çekilip  alt damağa deydirilmesiyle söylenen ünlülerdir .

Bunlar : A , I , U , O (Noktasızlar )

       b) İnce Ünlüler  :

Dilin dışarı itilip alt dişe deydirilmesiyle söylenen ünlülerdir .

Bunlar : E , İ , Ö , Ü (Noktalılar )

2)Dudaklara Göre Ünlüler :

        a) Yuvarlak Ünlüler :

Söyleniş sırasında dudakların büzülerek  yuvarlaklaştığı  ünlülerdir .

Bunlar : O , Ö , U , Ü ’dür.

                                                                                                                

    b) Düz Ünlüler :

Söyleniş sırasında dudakların  düz kaldığı ünlülerdir .

Bunlar : A , E , I , İ

2) Alt Çeneye Göre Ünlüler  :

         a) Dar Ünlüler :

Söyleniş sırasında alt çenenin açıldığı , ağız boşluğunun daralması sonucunda olan ünlülerdir .( U , Ü , I , İ )

          b) Geniş Ünlüler :

Ağız boşluğunun genişlediği ünlülerdir. (A , E , O , Ö)

 

ÖRNEK  :

 

BAE              Ünlü  ,  İnce  , Geniş ,  Düz

 
 
 

 

 

 

Ünlü

Kalın

Geniş

Düz

 

Ünsüzlerin  Özellikleri :

 

1)Dudak Ünsüzleri :

      Dudakların birbirine dokundurulmasıyla  yada alt dudağın üst dişlere deymesiyle çıkar . Bunlar : B  , M , P , F , V ’ dir .

2)Diş Ünsüzleri :

Dilin üst dişe deydirilmesi sonucunda çıkar . Bunlar :  D , I , Ç , C  , S , T ’ dir.

3)Damak  Ünsüzleri :

Dillerin öst yada alt damağa yaklaşmasıyla oluşan ünsüzlerdir .Bunlar : G , Ğ ,

K , L , Y ,R ’ dir .

4)Gırtlak Ünsüzleri :

Ses kirişlerinin birbirleri ile çarpışması sonucunda oluşur. Bu Harf  : H ’dir .

Söyleniş  Süresine Göre Ünsüzler

1)Sürekli Ünsüzler :

Söyleniş sırasında  uzun ünsüzlerdir . Bunlar : F , G , H , J , K  , L , M  , N  , R  , Ş , V , Y , Z ’dir .

                                                                                                                                                                                                                               

2)Süreksiz Ünsüzler :

Söyleniş sırasında  kısa  ünsüzlerdir . Bunlar : B , Ç , C , Ğ , K  , P , N , T , D ’dir

3)Ses Tellerinin Durumuna Göre Ünsüzler :

a)Sert Ünsüzler :

F ı s t ı k ç ı  Ş a h a p

                                                                                                                    

b)Yumuşak Ünsüzler :

B , C , D , Ğ , J , L , M , N , R  , V , Y , Z ’dir .                                       

 

SES OLAYLARI

1)Büyük Ünlü Uyumu :

Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde kalın ünlü varsa sonrakilerde  kalın ; ilk hecesinde ince ünlü varsa sonrakilerde ince olur . uyuma büyük ünlü uyumu denir .

ÖRNEK :

Tabak  B.Ü.U.Uyar.

Yolcu  B. Ü.U Uyar .

Not :* Cümledeki kalınlık incelik uyumuna büyük ünlü uyumu  denir .

         *Tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz .

         *Yabancı dillerden gelmiş sözcüklerde  büyük ünlü uyumu aranmaz.

__yor

__ken

__daş

__leyin              Ekleri Büyük Ünlü Uyumuna Uymaz .

__(i)mtrak

__gil

 

2)Küçük Ünlü Uyumu : (Düzlük –Yuvarlaklık Uyumu)

          Bir sözcüğüm ilk hecesi düz  ünlü ise sonraki düz olur ; bir sözcüğün ilk hecesi yuvarlaksa sonrakiler yuvarlak  yada düz , geniş       (a , e) olur . Bu uyuma küçük ünlü uyumu denir .

ÖRNEK :

K A L E M (A ve E düzdür .Buna göre K.Ü.U.Uyar .)

O K U L (O ve U yuvarlaktır. Buna göre K.Ü.U.Uyar .)

Ö R N E K (Ö yuvarlak  ve E düzdür. Buna göre K.Ü.U.Uyar .)

YAĞMUR (A  düz ve U yuvarlaktır. Buna göre K.Ü.U.Uymaz.        

Not:

       *Tek heceli kelimelerde ünlü uyumu aranmaz .

*Birleşik kelimelerde ünlü uyumu kuralı aranmaz.

* Yabancı sözcüklerde ünlü uyumu aranmaz.

 

 Ünsüz  Yumuşaması :

Türkçe bir kelimenin sonu p,ç,t,k ünsüzü ile biterse ünlü ile biten ek aldığında p,ç,t,k   sert ünsüzü b,c,d,g yumuşak ünsüzlerine dönüşür.

ÖRNEK :

Kitap   -   Kitabı   

İlaç      -   İlacı

Dert     -  Derdi

Sokak  -  Sokağı

 

*Bazı tek  heceli kelimelerde yumuşama olmaz .

ÖRNEK  :

Kardeşimle ata bindik . at+a      t-d ’ye  dönüşmez.

 

*Özel isimlerde yumuşama olmaz . Söylenişte yumuşama olur fakat yazılışta yumuşama olmaz .

ÖRNEK :

Yazılışta:  Zonguldak ’a  gidecek .  Okunuşta:  Zonguldağa  gidecek .

 

*Bazı sözcükle iki ünlü arasında  kalmasada yumuşar .

ÖRNEK :

Kalp’ i     ___  Kalbi

 

Ünlü Düşmesi :

 

*Sözcüğün kökünde  bulunduğu halde bir ek geldiğinde ünlü düşer .

ÖRNEK :

Sabır ___Sabrı

Akıl ___ Aklı

Omuz___Omzu

 

*Bazen birleşik  sözcükler sözcük  oluştururken  , sözcüklerin aslında  bulunan  bazı sözcüklerin değiştiği  söyleniyor .

ÖRNEK :

Kahve – altı  : Kahvaltı

Pazar – ertesi  : Pazartesi

                                                                                                                       Ses   Türemesi :

Sözcüğün kökünde olmadığı halde ek geldiğinde ortaya çıkan seslerdir . Ünlüler türeyebileceği gibi ünsüzlerde türer .

ÖRNEK  :

Bir + cik    :  Biricik

Az + cık    :  Azıcık

Genç  +  cik  :  Gencecik

Ünlü  Daralması  :

Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a , e)  özelikle  -yor eki   olduğunda daralarak  ( i , ı , u , ü ) ’ye dönüşür .

ÖRNEK :

Bekle + yor  : Bekliyor

Sakla + yor :   Saklıyor

Gözle + yor :   Gözlüyor    

 

Kaynaştırma  Harfleri  : (KORUCU  ÜNSÜZLER  )   (y , ş , s , n)

Türkçe kurallarına göre iki ünlü yan yana gelmez . Bu durumlarda arasına kaynaştırma harfleri girer .

ÖRNEK  :

Oda – ı  : Odayı

Kapı – ı  : Kapıyı

Evi – in : Evinin

Kaynaştırma harfleri aslında iki ünlü arasında kullanılır .Ancak bazen iki  ünlü arasına gelmediği halde kullanılır .

ULAMA :

Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcük  gelirse iki sözcük birbirine bağlanarak okunur . Buna ulama denir .

                                                

YAZIM KURALLARI

1)Büyük Karflerin Kullanıldığı Yerler :

*Her cümle büyük harfle başlar . Ancak sıralı cümleler arasında noktalı- virgül kullanıldığında bu işaretten sonraki cümle küçük harfle başlar .

ÖRNEK :

Ablam doğum günümde pasta almış . Pastayı görünce çok sevindim .     

                    

                                                                                                                              *Kitap , dergi ,kurum ve kuruluş isimleri , konu başlıkları ilk harfi büyük harfle yazılır .

ÖRNEK :

Her ay “ Bilim ve Teknik  dergisi alıyoruz .

*Ay , güneş , dünya ve öbür gezegen isimleri gök bilimi anlamıyla kullanılırsa büyük harfle , diğer durumlarda küçük harfle yazılır .

ÖRNEK :

Artık  Dünyanın Güneşe uzaklığı biliniyor.

* Özel isimlere bağlı unvan ve lakaplar özel isimden öncede gelse sonrada gelse büyük harfle  yazılır.

ÖRNEK:

Bugün Doktor Rıza Bey okula gelecekmiş .

*Tarihler arasında kullanılan gün ve ay isimleri büyük harfle başlar .

10 Ağustos 1990 Cuma günü dünyaya gelmiş .

* .   :   ?   !     işaretlerinden sonra büyük  harfe başlar .

-mi ekinin yazılımı :

Bu edat kendisinden önceki sözcüğe ayrı , kendisinden sonraki sözcüğe birleşik yazılır .

ÖRNEK :

Hüseyin okula geldi mi ?

İkilemelerin  Yazılımı  :

İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına hiçbir  notalama işareti gelmez .

ÖRNEK :

Olanları bir  bir  anlattı .

Not : İkilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti kullanılmaz .

Sayıların Yazılımı  :

Sayı isimleri birbirinden ayrı  yazılır .

ÖRNEK :

                        :   Yüz yetmiş üç .

Sayılara gelen ekler sayı sayının okunuşuna göre getirilmelidir .     

 

- de bağlacı ve ekinin yazılımı :

Türkçede iki tür –de vardır .Birincisi hal eki ikincisi bağlaç görevinde kullanılır .

Not:  Hal eki cümlede yer , zaman bildirecek şekilde kullanılır .

 

-ki  ekinin ve ki Bağlacının Yazılımı :

Türkçede iki tür ki vardır .Bağlaç olan ki   , ilgi zamiri olan ki  ,  sıfat olan  ki  ’ dir.

Not : İlgi zamiri ve sıfat  olan ki   sözcüğe birleşik yazılır.  

ÖRNEK :

Çantadaki kalemini çıkardı .

    Sıfat

Senin araban  güzel , benimki kötü.

                                 İlgi zamiri

Bağlaç olan “ki” cümlede açıklama anlamı verir . Cümleden çıkarıldığı zaman anlam bozulur . Çekimli fiillerden sonra gelen   ki  daima bağlaçtır.

ÖRNEK :

O  ki bana yaptı , her kez yapar .

Bu örnekteki  ki bağlaçtır .

Kısaltmaların  Yazılımı   :

Sözcüklerin baş harfleriyle oluşan kısaltmalar daima büyük yazılır .

ÖRNEK :

ÖSS  : Öğrenci Seçme Sınavı

EML  : Endüstri  Meslek   Lisesi

 

Yazımı Karıştırılan Sözcükler   :

Kimi sözcüklerin yazılımı çoğu zaman seslerin yeri değiştirildiğinde yanlış oluyor .

ÖRNEK :

Övmek   (D)  Öğmek (Y)

Satır   Sonlarında   Kelime Bölünmesi   :

 

Bir kelime satır sonuna  geldiğinde  yarım kalmış  ise uygun yerinden bölünür .

ÖRNEK  :

Ben se-

ni  özledim .                                                                                           

Birleşik Sözcüklerin Yazılımı   :

Birleşik sözcükler daima bitişik yazılır . Ancak birleşik fiillerin bir bölümü, birleşik sıfatların bir bölümü ayrı yazılır .

ÖRNEK :

Dedikudu

Babaanne                                                                                                               

                                

                                        Kelime   Bilgisi  :

Anlamlı yada cümle içinde anlam kazanan kavram ve nesnelerin yerini  tutan tanıtan unsurlara kelime bilgisi  denir  .

ÖRNEK  :

Anlamlı      *      Anlamsız

Kitap         *      Ama

Masa         *      Çünkü

Bilgisayar  *     Fakat

 

Zamanla ortaya çıkan teni kavramları ve nesneleri karşılamak için dilimizde var olan kelimelere ekler getirilerek  yada kelimeler birleştirilerek            

yeni anlamlar kazanılır .

           Türkçede ekler ikiye ayrılır :


1)Çekim Ekleri

2)Yapım Ekleri

ÖRNEK :

Kapı - lar        Çekim  Eki

Kapı -           Yapm Eki

KÖK

Kelimenin anlamlı en küçük yapısına kök denir .Kökler kendi içinde parçalanamazlar .

Türkçede kökler üçe ayrılır :

1)İsim  Kökü :

 

Nesneleri , kavramları karşılan köklere isim kökü denir .

 

ÖRNEK :

 

Araba , gün , ders………

                                                                                             

2)Fiil  Kökü :

İş , oluş , hareket bildiren köklerdir .

ÖRNEK :Sev __  , Gel__  , Git __    vs.                                            

3)Sesteş Kök :

Yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamları ayrı olan köklerdir .

Kökün isim mi ? Fiil mi? Olduğunu cümle içinde anlarız.

ÖRNEK :

Bugün çok yazı yazdık .        Fiil  Kökü

Yaz geldi mi çiçekler  açar .    İsim Kökü                                                 

 

EKLER

Ekler kendi aralarında 2’ye ayrılır :

 

1)  Çekim Eki  :

 

Geldikleri kelimelerinin  kök ve gövdelerin kök  anlamını değiştirmez .

Cümlede kelimeye  görev ve anlam kazandıran eklerdir .

 

 

ÖRNEK :

Gözler

Gözü

Göze

Gözüm

 

1) İsim Çekim Ekleri :

 

        a)Çokluk Eki  :

İsimlerin sayı bakımından çok olduğunu belirtir .

ÖRNEK

Kalemler

ANLAM İLİŞKİLERİNE GÖRE KELİMELER

        Sözcüğün kendi başına anlamı olan ya da cümle içinde anlam kazanan ses veya ses topluluklarına denir . Her sözcük dildeki kavram ve nesnelere karşılamak için ortaya çıkar  .  Oryaya çıkan yeni varlıklar  , kavramlar  yeni yeni sözcüklerin doğmasına yada kullanılan sözcüklerin anlamında değişiklik sağlar.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

  ANLAMLI  KELİMELER 

Bir varlık yada kavram birden fazla kelime ile başlanıyorsa bu sözcükler eş anlamlıdır .

ÖRNEK :

Eskiden bu binansın altında yaşlı bir kunduracı vardı .

Eskiden bu binansın altında yaşlı bir  ayakkabıcı  vardı .

 

                                                KARŞIT (Zıt ) ANLAM

Birbirine karşıt kavramları karşılayan sözcüklerdir .

ÖRNEK :

Okula erken çıkmıştım .   Okula   geç   çıkmıştım .                                                                                                                       

 

GERÇEK           ANLAM

Geçek anlam temel anlam olarak da adlandırılır .  Gerçek anlam ; sözcüğün akla gelen ilk anlamıdır . Bir sözcüğü cümle içinde kullanmadan yalnız başına ele aldığımızda   o  sözcük  gerçek anlamı ifade eder .

 

ÖRNEK :

Kuşların kanadı kırılmış .

                G. A.

Biber çok acıydı .

                 G . A .

MECAZ  ANLAM

Bir sözcüğün  gerçek anlamından tamamen sıyrılarak başka bir anlamda kurulması sonucu ortaya çıkan anlama mecaz anlam denir .

             Mecaz anlam sözcüğün cümle içinde kullanılmasıyla ortaya çıkar.

Değimler ve atasözleri gibi dilin renk unsurlarının temelinden mecazlaşma vardır .

ÖRNEK :

Hayatı acılarla doluydu .

            M .  A.  

Bu günlerde burnu iyice büyüdü .

                                        M. A.

SOMUT   ANLAM

Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılana bilen varlıkları karşılayan sözcüklere denir .

ÖRNEK :

Şık  : Görme  duyusuyla algılanır somuttur .

Ses  :  Duyma duyusuyla algılanır somuttur .                                             

 

                                     SOYUT     ANLAM

Beş duyu organımızdan biriyle algılanamayan varlıkları karşılayan sözcüklere denir.

ÖRNEK :

Kin , nefret , aşk  , sevinç  ….. v.s.

Not : Bazen somut  durumdaki sözcükler kullanım açısından somut duruma geçer.

ÖRNEK :

Çok kalpsiz bir adammış  ,  şu bizim Melih .                                           

 

 

 

 

 

KELİME     GRUPLARI

1)İsim Tamlaması  :

 

İki isim unsurundan birinin diğerini tamlaması sonucundan oluşan kelime grubuna denir.İsim tamlamasında en az iki isim bulunur. Tamlamada 1. tamlayan 2. ’ye tamlanan denir.

ÖRNEK  :

Kapının                  Kolu

Tamlayan               Tamlanan

 

ÖRNEK :

 

On yıl var  ayrıyım Kına Dağı’ndan

 

Baba ocağından , yar kucağından .

 

Not  :  Tamlayan Eki  :i – ın-in –un-ün nın-nin-nun –nün (ilgi eki )

            Tamlanan Eki :ı-i-u-ü-sı-si-su-sü (iyelik eki )

Belirtili  İsim  Tamlaması :

Bu tamlamalarda tamlayan ilgi ekini tamlanan iyelik eki alır .

ÖRNEK  :

Ayakkabının bağı çözülmüş .

Belirtisiz  İsim Tamlaması

Sadece tamlananın ek aldığı tamlamalara denir .

ÖRNEK :

Ev  kapı 

                                                                             

                               Takısız İsim Tamlaması

Tamlayanın ve tamlananı  ek almadığı tamlamalara denir.

 

ÖRNEK :

Altın yüzük (Eki olmadığı için takısız isim tamlamasıdır .)

 

Sıfat  Tamlaması :

Sıfat isimden önce gelir  ,  ismin rengini  , durumunu , sayısını niteler .

 

 

ÖRNEK :

Çalışkan öğrenci .(sıfat + isim = Sıfat tamlaması .

 

                                

                                  PARAGRAF

Paragrafın Bölümleri :

a)Giriş Bölümü:

            Paragrafın giriş bölümü genellikle bir cümleden oluşur.

            Ele alınacak konu belirtilir .

            Giriş cümlesi ilk cümlede cümleyi kendinden önceki cümleye bağlayan

            edat veya edat yoktur.

 

b)Gelişme Bölümü:

          1.  Konu ile ilgili örnekler verilir .

          2. Konuya  açıklık kazandırılır .

     c)Sonuç Bölümü:

1. paragrafın başında örneklendirilen konular , sonuç cümlesi ile  bir

 hükme bağlanır .

Paragrafta Başlık:

1)İyi seçilmiş başlık  ana fikirle uyum içinde olur .

2)Bir yazının başlığı o yazıda  istenilen konu  , ana düşüncenin

 en kısa  , yalın ve açık  bir şekilde söylenmesidir .

Paragrafın İçeriği :

a)Konu :

1)Konu , üzerinde duracağımız , yazı yazacağımız , söz

 söyleyeceğimiz anlatıma konu denir .

2)Her türlü duygu düşünce konu olabilir.

                                                                                                      

b)Ana Düşünce:

1)Ana düşünce , okuyucuya vermek istenilen mesaja denir .

2)Ana düşünce yardımcı düşüncelerle desteklenir.

3)Çeşitli örnekler verilir.

4)Ana düşünce bulunması için o yazının konusu bulunmalıdır.      

5)Ana düşünce, ilk, orta ve son cümlede olur.                                

 

 

 

Paragrafta Anlatım Biçimleri:

a)Tasvir Etme:(Betimleme)

    Varlıklara ait özelliklerin ortaya koyma, ayırıcı özelliklerini

belirtme ve varlıkları  resimlendirme işlemine betimleme denir.

 

b)Öyküleme (Hikaye Etme )

                        Duyuları , düşünceleri , söylemek istedikleri  , anlatılanları  bir

                        olay içinde  yada bir olaya bağlayarak  anlatma şeklidir .

                        Roman ve hikayede öyküleme anlatım şekli kullanılır .

                        Öyküleme tarzında  belli öğeler yer alır .Öykülemeyi oluşturan

                        öğeler; zaman ,yer,

         şahıs kadrosu ve olaydır.

                        Olay öykülemenin temel unsurudur.

c)Açıklama :

                        Açıklama tarzındaki anlatım biçimlerinde öğretmek esastır .

            Açıklama;öğretmek ,bilgi vermek amacıyla yazılan yazı tiplerinde sık sık 

            kullanılan bir anlatım biçimidir .

 

 d)Tartışma :

                        Farklı düşünen birinin fikirlerini değiştirebilmek amacıyla kullanılan

                        anlatım biçimidir

                        Tartışma bir  konunun farklı yorumlanmasından, anlaşılmasından 

                        doğar .

                        Tartışmada amaç karşı tarafın görüşlerini çürütmektir.

         

Düşünceyi Geliştirme Yolları :

a)Karşılaştırma :

                         Karşılaştırma iki ayrı varlık yada kavram arasındaki ortak   , benzer

                        veya ortak yönlerini ortaya koymaya denir.

b)Tanımlama :

1)Bir kavramın  ne işe yaradığını ve belirgin özelliğini ortaya koyduğu

2)anlatım biçimidir.

3)Anlatmak için mutlaka yapılacak bir kavrama ihtiyaç vardır .

c)Tanık Gösterme:

Anlatılmak istenilen bir düşünce başkalarının görüşlerinden

yararlanılarak  da  geliştirilebilir  , anlatılabilir . Bu duruma

 tanık gösterme denir.

 

d)Örneklendirme:

1)Soyut durumdaki düşünce , görüşe somutluk katma işidir .

2)Örneklendirmeyle anlatılmak  istenilen düşünce okuyucunun

zihninde belirginlik kazanır .

 

e)Benzetme :

1.Aralarında ortak  yön bulunan iki kavramdan zayıf olanı güçlü

 olana benzetmedir.

2,Benzetmede bir benzeyen bir de kendisine benzetilen vardır.

                                          Atasözleri

Söyleyeni belli olmadığı halde herkes tarafından bilinip kullanılan

uzun deneyimler sonucunda ortaya çıkmış kalıplaşmış özlü sözlere

atasözü denir .

Atasözleri bir duyguyu , düşünceyi daha etkili kısa ve özlü

biçimde anlatılır  .

ÖRNEK :

At ölür meydan kalır ; yiğit ölür , şan kalır .

Özellikleri :

1)Atasözleri yargı bildiren birer cümledir .

2)Atasözlerinin çoğu tavsiye öğüt niteliği taşır .

3)Atasözleri kalıplanmış sözlerdir . Sözleri değiştirilemez , eş anlamlı 

bir sözcük olsa kullanılamaz .

4)Deyimlere ve gözlemlere dayanan kısa ve özlü sözlerdir .                 

5)Atasözlerinin bir çoğu mecazlı söyleyişlerdir .

6)Mecazlı olmayan atasözleri de vardır .     

ÖRNEK  :

         Son pişmanlık  fayda etmez .

7)Atasözleri anonimdir . (Söyleyeni belli değildir , halkın ortak

malıdır .)

                              

Cümle  Anlamı

Bir duyguyu , bir , düşünceyi , bir durum , bir olayı kip ve kişiye

bağlı olarak  anlatılan bir sözcük veya söz grubudur . bir sözcüğün

veya söz grubunun cümle olması için çekimli bir yükleme sahip

 olması temel koşuldur  .

 

ÖRNEKLER  :

İnsanlar , hayvanlar , bitkiler hepsi canlıdırlar .

                                                            Yüklem

Ay dünyanın  uydusudur .

                         Yüklem

Toprak  , su ve hava yaşam için şarttır.

                                                  Yüklem

 

ÖRNEK

Ayşe bize ……… (Cümle değildir . Çünkü yüklemi yoktur.)

 

                                   Yargı

Kavrama , karşılaştırma  , değerlendirme gibi yollara baş vurularak

kişi ,durum veya nesnelerin eleştirici bir biçimde değerlendirilmesidir .

 

Yargılar kendi arasında ikiye ayrılır :

1)Nesnel Yargı :

Bazı bilgiler söyleyen kişinin duygularını içermez , gözleme yada sayısal değere dayanır . Bu yargılar kişiden kişiye değişmez yani objektiftir .

Bu türden yargılar nesneye bağlı yargı anlamında nesnel yargı denir .

ÖRNEK  :

Türkiye coğrafi olarak yedi bölgeye ayrılır .

2)Öznel Yargı :

Öznel yargıları söyleyenin kişisel duyguları yansıtır .  Duygular kişiden

 kişiye değiştiği için öznel yargılar kişiden kişiye değişir .

ÖRNEK  :

Türkiye’nin en  güzel şehri İstanbul ’dur.                        

Cümlede  Olumlu ve  Olumsuz Özellikler  :

 

1)   Bir oluşun gerçekleştiğini , gerçekleşeceğini bildiren cümlelere olumlu cümle

 denir 

ÖRNEK :

Bu gün okula geldim .

Yarın okula gideceğim .

2)Bir oluşun gerçekleşmediğini , geçekleşmeyeceğini bildiren cümlelere olumsuz

cümle denir.

 

ÖRNEK :

Olanları anneme söyledim .

Yarın gelmeyecek  .

Kitap okumamış .

Not:

Olumsuzluk   ekleri :

-ma , -me , -mez, –maz, –değil, – yok , -sız ,-siz ,–ama ,–eme           

 

*Bir işin gerçekleştiğini  ,  yapılacağını bildiren cümleler anlamca ve biçimce

olumlu cümlelerdir.

ÖRNEK :

Yarın sınav olacaklar .

*Anlamında olumsuzluk olan bir cümlenin kullanıldığı anlamca olumsuz

biçimce olumludur .

ÖRNEK:

Çocuk oldukça  hastaymış .

*Anlamında olumsuzluk olan bir sözcük ile olumsuzluk  öğelerinden birinin kullanıldığı cümle anlamca olumlu  biçimce olumsuzdur .

 

 
  Bugün 3 ziyaretçi (5 klik) kişi burdaydı!  
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol